A.Baybars Göğez: Yerel yönetimlerin dikkatine!

Belediyecilik ile ilgili kitapları olan Araştırmacı Yazar A. Baybars Göğez Yerel Yönetimlerdeki liyakat sorununa dikkat çekti.  Zonguldak Ereğli Gazetesinde yer alan habere göre, 76 vatandaşımızı kaybettiğimiz Bolu Kartalkaya Grand Kartal Otel’de yaşanan yangın felaketini farklı bir bakış açısıyla inceleyen A. Baybars Göğez liyakat göz ardı edildiği sürece yaşanan bu felaketin son olmayacağının altını çizmiş. A.Baybars Göğez   İŞYERİ AÇMA VE ÇALIŞMA BELGESİ OLMADAN İŞLETME ÇALIŞTIRMAK YEREL YÖNETİMLERİN DİKKATİNE Peşinen söylemem gerekirse, yerel yönetimlerin ruhsat, denetim, ceza ve uyarıları mevzuata göre yetersiz. Kendi işletmelerinde bile kurallara/ yasalara uymuyorlar. Liyakatsizlik paçalardan akıyor. İspatı bu yazıda. Bolu Kartalkaya Grand Kartal Otel’de yaşanan yangın felaketinde 76 vatandaşımızı maalesef kaybettik. Kayıplarımıza rahmet dilerken sevenlerine, ülkemize başsağlığı ve sabırlar diliyorum. Yaşanan bu vahim olay sonrası Bakanlıklar, Belediyeler ve İl özel idareleri arasında kimin yetkili olduğuna yönelik tartışmalar kamuoyu, sosyal medya, basın ve medyada tartışılmaya başlandı. Aslında yaşanan bu felaket ilk değildi. Görünüşe göre son da olmayacak. Hem bu konuya açıklık getirmek, hem de ihmal edilen bazı konularda ilgi alanım olan Yerel yönetimler açısından tespitlerimi ve uyarılarımı paylaşmak istiyorum. Turizm bakanlığı belgeli turistik tesislerin denetimi, bırakın şehir dışında olmasını, şehir içinde bile olsalar Bakanlığa aittir. Büyükşehir belediyeleri yetki/ sorumluluk alanı İl mülki sınırlarıdır. İl, ilçe ve belde belediyeleri yetki/ sorumlulukları ise mücavir sahalarla sınırlıdır. Mücavir sahalar dışındaki yerlerde yetki/ sorumluluk İl özel idareleri tarafından yerine getirilir. Yangına karşı işletmelerin alması gereken önlemler, belediye itfaiyeleri ile İş Güvenliği yetkisi/ belgesi olan kişi- şirketler tarafından kontrol edilerek, rapor halinde hazırlanmalıdır. Turizm bakanlığı belgeli tesis ve işletmeler için de bu kurum ve kuruluşlar ile Mimarlar- Mühendisler- Makine Mühendisleri odalarından yardım/ destek alınabilir. Yani ben bilirim diyerek sorunlar çözülmüyor. Her turizm belgeli kuruluşun itfaiye aracı ve yangın söndürme personeli bulundurması beklenemez. Ancak işletme personeline, ikiz görev olarak eğitimler verilerek yetiştirilebilirler. Böylece yangının başlangıcında ilk müdahale ve tahliye işlemleri daha sağlıklı yapılarak can ve mal kaybı asgari seviyeye çekilebilir. Tabii ki bu tesislere ruhsat verirken yangın teçhizatı, yangın merdiveni, her oda ve mahallerde belirli bir sıcaklık artışına (60- 65 C) göre kendiliğinden devreye girecek tavana monteli ve ayrı bir depodan temin edilecek suyu püskürten yağmurlama sprinklerinin yeterli sayıda olmasının ve yangın ikaz- işaret levhalarının yeterliliğinin kontrolü gerekir. Bu konular yeterince tartışılmaktadır. Bir süre daha tartışılıp, her defasında olduğu gibi maalesef unutulacağı için fazla derinlere girmeyeceğim. Ancak turistik tesisler ile vatandaşların yoğun şekilde bulunduğu AVM- Otel- Lokanta- Kafe- Otopark- Hamam- Yurt- Kreş vb. tesisler için profesyonelce RİSK YÖNETİM PLANI hazırlanıp, ilgili personelin eğitilerek, yangın tatbikatları yapılmasını ekleyip konu başlığına dönmek istiyorum. İŞYERİ AÇMA VE ÇALIŞMA RUHSATI Bu belgenin alınmasının şart olduğunu bilmeyenimiz yoktur. Belediyelerce verilir. Hatta yanlış bilinse de, 2020 yılından itibaren, BB- Büyükşehir belediyesi ilçe belediyeleri mücavir sahalarında bile yetkili ilçe belediyesidir. Konunun önemi ve ihmaller tahmin edilenin çok üzerindedir. O nedenle sabrınıza sığınarak, ayrıntılara girip örneklerle biraz uzun da olsa açıklamaya gayret edeceğim. İnanın bu bilgilerin birçoğu, yerel yönetimlerin yetkili/ sorumlularınca dahi bilinmiyor. Aşağıda yasal düzenlemeler hakkında bilgi vereceğim. Ancak dikkat çekmek istediğim önemli bir detay daha var. Özel/ tüzel kişilerce işletilen işyerleri dışında, Büyükşehir- İl- İlçe- Belde belediyeleri, İl özel idareleri ile bazı kurumların şirketleri (KİT- BİT’ler- Kamu/ Belediye İktisadi İşletmeleri) ve Bütçe içi işletmelerinin de işlettiği işletmeler/ tesisler bulunmaktadır. İnsanlar daha uygun fiyat tarifeleri olduğu için bu işletmelerden yoğun şekilde yararlanırlar. İlgi alanım olan Sayıştay raporları denetim sonuçlarına göre, bazı özel/ tüzel şahısların işletmelerinde olduğu gibi, BİT- Belediye şirketleri ve Bütçe içi işletmelerinin de işlettiği mekânlarda İşyeri açma ve çalışma ruhsatı olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca bu mekânlar sıhhi tesisler olup, insan sağlığı açısından ruhsatlandırılmalıdır. Raporlarda yazan ve aklıma gelen bu tip işletmeleri şöyle sıralayabiliriz; Oteller- Lokantalar- Kafeler- Yurtlar- Kreşler- Otoparklar- Hamam ve Kaplıcalar- Konukevleri- Kamp- Misafirhane- AVM’ler vb. Bir kitap çalışmam için incelediğim Beşiktaş belediyesinin 2017- 2019- 2020- 2022- 2023 Sayıştay denetim raporlarında yer alan konuyla ilgili tespitlerin özetini aşağıdaki tabloda görebilirsiniz. Kendi işletmeleri için bile yasaları uygulamayan belediyeler ve il özel idarelerinden, özel/ tüzel işletmeleri denetlemelerini beklemek hayal değil mi? Tabii ki işini düzenli ve yasalara göre yapanlara lafımız yok. Tablolardan sonra konuyla ilgili yasal düzenlemeleri aşağıda paylaşarak yazımı sonlandıracağım. Umarım yaşadığınız beldelerdeki belediyeler ve İl özel idarelerle paylaşarak, başımıza çok daha büyük felaketlerin gelmesini önlemek için uyarıcı ve bilgilendirici bir paylaşım yapmış olurum. Durumun asıl vahim olan tarafı, her iki tabloda da Sayıştay denetçileri tarafından uyarılara rağmen çözüm yönünde hiçbir çaba gösterilmeyip, ısrarla hataların tekrar edilmesidir. Bu nedenle kitabımın adını SİSTEMATİK SORUNLAR koydum.   Ayrıca 2012’den 2018 yılına kadar, 21 Büyükşehir belediyesi ile 10 il belediyesi ve ilçelerinin Sayıştay raporlarının özetini çıkarttığım iki cilt BELEDİYELERDE SİSTEMATİK SORUNLAR VE ÇÖZÜMLER kitabımdan da aşağıda alıntılar yapacağım. Görüldüğü gibi sadece Beşiktaş belediyesi değil, neredeyse tüm belediyelerde benzer hatalar devam etmekte olup, insanların sağlığı ve güvenliği hiçe sayılmaktadır. Bazı dostlarımın “Sayıştay denetçileri görmüyor mu” şeklinde sızlanmalarına da cevaptır. Yasalar doğru uygulanır ve uyarılar dikkate alınırsa, yaşanan bunca felaketin üstesinden gelebiliriz.   MEVZUAT HAZRETLERİ NELER DİYOR! Sayıştay 2023 Beşiktaş Belediyesi Denetim raporu ile BELEDİYELERDE SİSTEMATİK SORUNLAR VE ÇÖZÜMLER kitabımdan kopyalıyorum; 10.08.2005 tarihli ve 25902 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik’in “İşyeri açılması” başlıklı 6’ncı maddesinde;  “Yetkili idarelerden usulüne uygun olarak işyeri açma ve çalışma ruhsatı alınmadan işyeri açılamaz ve çalıştırılamaz. İşyerlerine bu Yönetmelikte belirtilen yetkili idareler dışında diğer kamu kurum ve kuruluşları ile ilgili meslek kuruluşları tarafından özel mevzuatına göre verilen izinler ile tescil ve benzeri işlemler bu Yönetmelik hükümlerine göre ruhsat alma mükellefiyetini ortadan kaldırmaz. İşyeri açma ve çalışma ruhsatı alınmadan açılan işyerleri yetkili idareler tarafından kapatılır...” hükmü, Yönetmelik’in “Ruhsatın düzenlenmesi” başlıklı 12’nci maddesinde; “Sıhhî işyeri açmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, işyerlerini bu Yönetmeliğe uygun olarak tanzim ettikten sonra Örnek 1’de yer alan başvuru ve beyan formuyla yetkili idareye müracaat eder. Başvurunun Yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun olduğunun tespiti halinde başkaca bir işleme gerek kalmaksızın işyeri açma ve çalışma ruhsatı düzenlenerek ilgiliye aynı gün içinde verilir.”  “İşletmecinin değişmesi ve işyerinin nakli” başlıklı 8’nci maddesinde;  “Ruhsatta belirtilen faaliyet konusu, faaliyet alanı ve adresin değişmemesi kaydıyla iş yerinin devredilmesi halinde, devralan kişinin başvurusu üzerine dosyadaki bilgi ve belgeler esas alınmak suretiyle yeni işletmeci adına tekrar ruhsat düzenlenir. Ancak devredilmek istenen iş yerinin fiziki durumu ve ruhsat dosyasındaki bilgi ve belgelerin işletmecinin kusuru sebebiyle faaliyet konusuyla ilgili bu Yönetmelik kapsamında karşılanması gereken mevzuat hükümlerine aykırı olması halinde, söz konusu aykırılıklar ve noksanlıklar giderilmeden yeni işletmeci adına ruhsat düzenlenemez.” Hükümleri tesis edilmiştir. Yönetmelik’in “İşyeri açma ve çalışma ruhsatının kesinleşmesi” başlıklı 13’üncü maddesinde ise; “İşyeri açma ve çalışma ruhsatı verilen işyerleri, yetkili idareler tarafından ruhsatın verildiği tarihten itibaren en geç bir ay içinde kontrol edilir. İşyerinin bu süre içinde kontrol edilmemesi halinde ruhsat kesinleşir. Kontrol görevini yerine getirmeyen yetkili idare görevlileri hakkında kanunî işlem yapılır.  İşyeri açma ve çalışma ruhsatının verilmesinden sonra yapılacak denetimlerde mevzuata uygun olmayan unsurların ve noksanlıkların tespiti halinde, işyerine bu noksanlık ve hatalarını gidermesi için bir defaya mahsus olmak üzere onbeş günlük süre verilir.  Verilen süre içinde tespit edilen noksanlık ve aykırılıklar giderilmediği takdirde, ruhsat iptal edilerek işyeri kapatılır. Ayrıca ilgililerin yalan, yanlış ve yanıltıcı beyanı varsa haklarında kanunî işlem yapılır.” hükmü yer almaktadır. Bu bağlamda, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik'e göre belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bu Yönetmelik kapsamında faaliyet gösterecek işyerlerinin ilgili belediyeden işyeri açma ve çalışma ruhsatı almış olması gerekmektedir. Diğer yandan, başvurunun Yönetmelik’te öngörülen kriterlere uygun olduğunun tespiti halinde başkaca bir işleme gerek kalmaksızın işyeri açma ve çalışma ruhsatı düzenlenerek ilgiliye aynı gün içinde verilmekte olup işyeri açma ve çalışma ruhsatı alınmadan açılan işyerlerinin yetkili idareler tarafından kapatılması zorunludur. Bu durumda herhangi bir süre verilmesi de söz konusu değildir. 5326 sayılı KABAHATLER KANUNU’nun “Emre aykırı davranış” başlıklı 32’nci maddesinin birinci fıkrasındaki “Yetkili makamlar tarafından adlî işlemler nedeniyle ya da kamu güvenliği, kamu düzeni veya genel sağlığın korunması amacıyla, hukuka uygun olarak verilen emre aykırı hareket eden kişiye yüz Türk Lirası idarî para cezası verilir. Bu cezaya emri veren makam tarafından karar verilir.” hükmüne göre de güncellenmiş yılı idari para cezasının, ruhsat almadan faaliyette bulunan işletmelere uygulanması gerekir. 24.12.2020 tarihli ve 7261 sayılı Kanun’un 29’uncu maddesiyle, “bölge otoparkı, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek, işlettirmek veya ruhsat vermek” ibaresi eklenerek büyükşehir ilçe belediyelerine yetki verilmiştir. 24.12.2020 tarihine kadar BB, söz konusu tarihten sonra ise İdare tarafından ruhsatlandırılması gerekir. Ayrıca yine 24.12.2020’den sonra sınırları içerisinde yer alan ve sıhhi müessese kapsamındaki kapalı ve açık otoparkları yapma, yaptırma, işletme, işlettirme veya İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik kapsamında ruhsatlandırma yetkisinin de büyükşehir ilçe belediyesine tevdi edildiği anlaşılmaktadır. 5393- BELEDİYE KANUNU 15’inci maddesinde; belde sakinlerinin mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla her türlü faaliyet ve girişimde bulunmak, yönetmelik çıkarmak, belediye gelirlerini tahsil etmek, temiz su atık su tesisleri kurup işletmek, ulaşım hizmetlerini görmek, ticari hayata katkı sağlamak gibi yetki ve imtiyazlar sayılmıştır. Merkezi idarenin, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla mahalli idareler üzerinde idari vesayet yetkisine sahip olduğu Anayasa’da hüküm altına alınmıştır. Bu idari vesayet yetkisi denetim ve soruşturma konularında İçişleri Bakanlığı tarafından, yönetsel konularda ise Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından kullanılmaktadır. 2464- BELEDİYE GELİRLERİ KANUNU “İşyeri Açma İzni Harcı” Md. 81; “Belediye sınırları ve mücavir alanda İşyeri Açma İzni Harca tabi.” Md.  84; Harcın tarifesi, Belediye sınırları ve mücavir alanlarda işyeri açmak (5.000 m2 aşmayan), 0.10- 1 TL/ m2 arası Harca tabi. Md. 85; Harcın uygulama esas ve usulleri için İçişleri Bakanlığı yönetmelik hazırlar. Yönetmelik Md. 10; “İşyeri; Mağaza, muayenehane, yazıhane, imalathane, fabrika, şube, depo, otel, kahvehane, eğlence, dinlenme ve spor yerleri, tarla, bağ, bahçe, çiftlik, hayvancılık tesisleri, dalyan, voli mahalli, madenler, taş ocakları inşaat şantiyesi, vapur büfesi vb. ticari, sınai, zirai ve mesleki bir faaliyetle başka bir iş ve girişim yapılmasına ayrılan veya bu faaliyet, iş ve teşebbüslerde kullanılan yerler.” Md. 11; “Harç hesaplama; 5000 m2 kadar alanda faydalanma şartıyla işyerinin üzerinde kurulduğu arsanın tümü alınır. Faaliyetini kurulduğu arsada sürdüren işyerinden harç yerine işgaliye alınmış. Bu alanlar özel mülkiyet olup, işgaliye değil işyeri açma harcı alınır.” (Güncel harç miktarları belediye meclislerince tarife cetvellerinde ilan edilir.) 3213- MADEN KANUNU Md. 7; “(Ek fıkra: 10.06.2010-5995/ Md. 3) Maden üretim faaliyetleri ile bu faaliyetlere dayalı ruhsat sahasındaki tesisler için işyeri açma ve çalışma ruhsatları il özel idareleri veya yatırım izleme ve koordinasyon başkanlığınca verilir. Maden üretimi ile ruhsat sahasındaki tesislerin işyeri açma ve çalışma ruhsatlarını il özel idareleri verir. Ruhsat verirken 2464 göre belediyelerin tahsil ettiği işyeri açma izni harcı il özel idaresince tahsil edilir. Bu bedelin %50’si ruhsatın bulunduğu bölgeyle sınırlı altyapı yatırımlarında kullanılmak üzere, doğrudan ilgili ilçe veya ilçelerin Köylere Hizmet Götürme Birlikleri hesabına aktarılır. Bu alanların belediyelerin mücavir alanında kalmasıyla tahsil edilen harcın %50’si ilgili belediyenin hesabına aktarılır” Md. 14; “Devlet hakkı ve özel idare payı, her yıl Haziran ayı son günü mesai bitimine kadar ruhsat sahibi tarafından yatırılır” 29.01.2015/ 6585- PERAKENDE TİCARETİN DÜZENLENMESİ KANUNU “işyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmesi” Md. 5.7; “AVM yapı ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi, işyeri açma ve çalışma ruhsatı vermeye BB yetkilidir…” AVM Yönetmeliği 26.02.2016 ve 29636 RG Md. 5.3; (Değişik:RG-17.07.2020-31188) AVM yapı ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatını verme, değiştirme ve yenileme yetkisi BB, diğer yerlerde belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde ilgili belediyelere, belediye sınırları ve mücavir alanlar dışında ise il özel idarelerine aittir. Ancak BB ilçe belediyelerinin mülkiyet ve sınırlarındaki arsada inşa edilip konut sayısı işyeri sayısından fazla olan karma projelerde yapı ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatını verme, değiştirme ve yenileme yetkisi ilçe belediyesine aittir.