Anasayfa Yazarlar A.Baybars Göğez Yazı Detayı Bu yazı 1436+ kez okundu.

Köşe Yazarı

A.Baybars Göğez

TC Moskova Büyükelçiliği Ticaret ateşesinin 2021 tarihli raporu(1.Bölüm)

TC Moskova Büyükelçiliği Ticaret ateşesinin 2021 tarihli raporu.Rusya'nın 2010'da aldığı kararlarla, 10 senede nasıl ithalatçı konumdan, kendine yeterli ve ihracatçı konuma geçtiğini anlatıyor.Hazırlayan ve yayınlayan TC ticaret bakanlığı ama okumayan da TC devlet yöneticileri... Hep birlikte inceleyelim Rus Tarihinde Tarım SektörüTarımsal üretim, yüzyıllar boyunca Rus tarihinde en önemli iktisadi faaliyet olarak gelişme göstermiş ve bu yönüyle toplumsal yaşama en derin şekilde nüfuz eden sektör, Rus coğrafyasında diğer bölgelerdeki öneminden daha hassas bir yapı arz etmiştir. Coğrafi konum, toprak yapısı, iklim koşulları ve mevcut üretim faktörleri doğrultusunda gelişen üretim yapısı ve oluşan tüketim alışkanlıklarının bir sonucu olarak tahıl ürünleri, tarımsal faaliyette ve günlük yaşamda ön plana çıkmıştır.Lezzeti, besleyici özellikleri ve yoğun kıvamıyla Slav mutfağının temel besin kaynaklarından biri olan ekmeğin ana hammaddesi çavdar, Rusça’da yaşamak anlamına gelen “jit´” kelimesinden türetilen “jito” olarak adlandırılmıştır. Çavdar ile birlikte özellikle kuzey bölgelerde üretimi yaygın olan yulaf ve karabuğday, kaşa adı verilen ve genellikle et yemekleriyle tüketilen lapanın hammaddesi olarak kullanılmıştır. Yulaf, ayrıca yem hammaddesi olarak da değerlendirilmiştir. Buğdayın birçok çeşidi yaygın olarak üretilmiş, ancak verimli güney ovalarının tarımsal üretime kazandırıldığı 18’inci yüzyıldan sonra bile beyaz ekmek görece lüks bir tüketim tercihi olma özelliğini korumuştur. Şalgam, kırmızı pancar (çorba), lahana (çorba-turşu) ve 17’nci yüzyıldan sonra soğan, sarımsak, şekerpancarı, mısır ve tütün üretimi yaygınlaşmıştır.Nispeten daha uzun ve sürekli işgücü ihtiyacı ile mevcut üretim alışkanlıkları nedeniyle 19’uncu yüzyıla kadar ekimi pek tercih edilmeyen, hatta yönetim tarafından üretiminin zorunlu kılındığı bazı bölgelerde isyanlara yol açan patates ürünü, 19’uncu yüzyılın ortasında arazi varlığında baş gösteren sıkıntı nedeniyle büyük ölçekte üretilmeye başlanmıştır. Bal ürünü ise muhtelif orman ürünleriyle birlikte ticarete konu olmuş, ekonomik değerini ve tüketici tercihlerinde yerini uzun yıllar boyunca korumuştur.18’inci yüzyıla kadar en önemli tarım dışı iktisadi faaliyet olan tuz işleme, özellikle tatlı su balıkçılığının gelişmesine vesile olmuştur. Tuzlanarak saklanan balık ürünleri yıl boyunca çorba ve ana yemek olarak tüketim tercihlerinde yerini almıştır. Yetiştiricilik ölçeği birkaç inek ve keçiden müteşekkil olan kırsal kesimde ise süt mamulü olarak smetana ve tvorog (lor) ön plana çıkmıştır. Tahıl üretiminin yaygın olduğu Rus coğrafyasında bunun doğal bir sonucu olarak mayalanmış tahıllardan mamul alkollü içkiler (bira, kvas ve votka) oldukça yüksek bir seviyede ekonomik değer arz etmiştir. Orman balından mamul bal likörüyle de gelişen alkollü içkiler ticaretinden alınan vergiler, yüzyıllar boyunca devlet gelirlerinin önemli bir bölümünü oluşturmuştur. Çin’den ithal edildiği 18’inci yüzyılda lüks bir tüketim tercihi olarak kabul edilen çay ise, 19’uncu yüzyıl başlarında üretilmeye başlanmış ve anılan yüzyılın sonlarına doğru tüketimi iyice yaygınlaşmıştır. Yaygın olarak tüketime konu edilen diğer bir geleneksel ürün ise ayçiçeği tohumudur. Anılan ürün, özellikle kırsal kesimlerdeki tüketici tercihlerinde ülkemizdeki tüketim alışkanlığına benzer bir şekilde çerezlik olarak yer bulmuştur.2. Tarım Sektörünün Rus Ekonomisindeki ÖnemiRusya’da tarım sektörü, özellikle 2000’li yıllardan önce inişli çıkışlı bir performans sergilemiş, yeni milenyumdan itibaren ise küresel tarım piyasalarıyla eklemlenme düzeyini hızla artırmayı başarmıştır. Türkiye’ye kıyasla sektörün ekonomideki yerinin daha sınırlı bir düzeyde kaldığı Rusya’da, Federal Devlet İstatistik Servisi (Rosstat) verilerine göre, kırsal kesimde yaşayanlar toplam nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturmaktadır. Sektör, 2020 yılında yarattığı yaklaşık 60 milyar dolarlık (Türkiye: $47,3 milyar) katma değerle milli hasıladan %4,1 oranında bir pay almıştır (Türkiye: %6,6). COVID-19 pandemisinin vuku bulduğu 2020 yılında reel ekonomisi %3,1 oranında daralan Rusya’da, tahıl üretimine oldukça duyarlı olan tarımsal ekonomi, elde edilen en yüksek ikinci tahıl rekoltesinin de etkisiyle reel anlamda 2019 seviyesini korumuştur (Türkiye: +%4,8). Toplam istihdamda ise %5,8’lik (Türkiye: %16,7) bir paya sahip olan tarım sektöründe yaklaşık 4,2 milyon kişiye iş imkanı sağlanmış bulunmaktadır (Türkiye: 4,5 milyon).Asgari geçim seviyesinin altında bir gelire sahip 20 milyona yakın insanın yaşadığı Rusya’da, hanehalkı gelirlerinin üçte birinden fazlası gıda ürünlerine harcanmaktadır. Bazı anket çalışmaları, bu oranın, Rusya’nın muhtelif bölgelerinde %50’yi aştığına işaret etmektedir. Gıda harcamaları özellikle COVID-19 pandemisi nedeniyle 2020 yılında hızlı bir şekilde artış göstermiştir. 2019 yılı Nisan ayında %31,4; 2020 yılı Mart ayında ise %36 seviyesinde olan toplam hanehalkı harcamalarındaki gıda harcamalarının payı, 2020 yılı Nisan ayında %46’ya (26 bin ruble) yükselmiştir. Pandemi süreci ve sonrası dönemde Rus tüketicilerin gıda güvenliğine yönelik tedbirli yaklaşımlarını muhafaza etmesi ve gıda ürünlerinin hanehalkı bütçesindeki en önemli harcama kalemi olarak yerini koruması beklenmektedir. Rusya Merkez Bankası tarafından ise, 2021 yılı tüketici enflasyonu sepetinde gıda ürünlerinin ağırlığı %38,157 olarak belirlenmiştir.147 milyona yaklaşan nüfus büyüklüğüyle Rusya, gıda sektöründe (alkollü içkiler ve tütün dahil) oldukça önemli bir tüketim gücü de barındırmaktadır. 2020 yılında ülkede oluşan yaklaşık 33,8 trilyon rublelik ($462,5 milyar) perakende satış hacminin yarıya yakın kısmı ($226,5 milyar) gıda ürünlerinin satışından elde edilmiştir. Söz konusu yüksek tüketim potansiyeli dikkate alındığında Rusya’nın birçok gıda tedarikçisi ülkenin hedef pazarı konumundaki yerini halihazırda korumakta olduğu değerlendirilmektedir.2020 yılında Rus ekonomisinde göze çarpan önemli bir gelişme ise artan gıda enflasyonu olmuştur. 2020 yılı için %4,9’luk yıllık tüketici enflasyonunun, hedef seviye olan %4’ü aşmasında %7,2’lik gıda enflasyonu önemli bir rol oynamıştır. Bu itibarla, 2020 yılının Aralık ayında gıda enflasyonunun önlenmesine yönelik muhtelif tedbirler alınmıştır. Bu kapsamda en çok fiyat artışı yaşanan ürünlerden şeker ve ayçiçeği yağının perakende satışlarında tavan fiyat uygulanmasına gidilerek, azami perakende satış fiyatları şekerde 46 ruble/kg, ayçiçeği yağında ise 110 ruble/kg olarak belirlenmiştir. Ayrıca; arz zincirindeki sektör temsilcileriyle varılan mutabakat doğrultusunda, anılan ürünlerin toptan satış fiyatları da sırasıyla azami 36 ruble/kg ve 95 ruble/kg olarak uygulanmaya başlanmıştır. Yine gıda enflasyonuyla mücadele kapsamında, 5 güne kadar raf ömrü olan ekmek ve ekmekçi mamullerinin fiyatlarına zam yapmayan fırın ve ilgili işletmelere ton başına 2.000 ruble ($27) tutarında ödeme yapılması yönünde yeni bir teşvik mekanizması ihdas edilmiştir. Bu kapsamda, yaklaşık 5 milyar ruble (67 milyon dolar) tutarında destek sağlanması öngörülmektedir. Gıda enflasyonuyla mücadele kapsamında; ayrıca, tahıl ürünleri ile yağlı tohumların ihracatında muhtelif vergi uygulamaları da hayata geçirilmiştir.Rusya’da Tarımsal Üretim ve Yetiştiricilik FaaliyetleriDünyanın en büyük yüzölçümüne (17 milyon km2 ’lik) sahip ülkesi olan Rusya’nın toprak alanlarının yaklaşık yarısı ormanlık alanlardan müteşekkildir. Ülkede tarımsal araziler toplam toprak varlığının yaklaşık %13’ünü oluşturmakta ve bu oran dünya ortalamasının yaklaşık üçte birine tekabül etmektedir (Dünya Bankası & FAO 2020). Toplam tarımsal arazinin %80’inde yağışların yetersiz kaldığı Rusya’da, sulanabilir arazilerin toplam tarımsal arazi içerisindeki payının 2008 yılında %2 seviyelerinde tezahür ettiği, 2010-2020 döneminde uygulanan toprak yenileme kalkınma programları kapsamında ise bu oranın %8’e kadar yükseldiği görülmektedir. Diğer taraftan, ülke genelinde tarımsal faaliyette bulunan tüm işletmeler dikkate alındığında 269 hektar (Türkiye: yaklaşık 5 hektar) olan ortalama işletme ölçeği, büyük tarımsal işletmelerde ortalama 12 bin hektara ulaşmaktadır.3.1. Bitkisel ÜretimYaklaşık 130 milyon tonluk tahıl rekoltesiyle dünyanın en önemli ilk 5 üretici ülkesi arasında yer alan Rusya, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre karabuğday, arpa ve yulaf üretiminde birinci, buğday ve çavdar üretiminde ise dünya üçüncüsüdür. 2017 yılında 135 milyon tonu aşan rekor tahıl üretiminin (buğdayda 86 milyon ton) elde edildiği Rusya’da, 2020 yılında 133 milyon tonla en yüksek ikinci rekolte seviyesine ulaşılmıştır. Anılan yılda, 85,9 milyon ton buğday, 20,9 milyon ton arpa, 13,9 milyon ton mısır, 4,1 milyon ton yulaf, 2,4 milyon ton çavdar ve 892 bin ton karabuğday üretimi gerçekleştirilmiştir. 2021 yılına yönelik rekolte beklentileri ise tahıl üretiminde bir miktar düşüşe işaret etmektedir. 2019 yılında 54,4 milyon tonluk şeker pancarı üretimiyle lider ülke konumunda bulunan Rusya’da, 2020 yılında pancar üretimi yaklaşık %40 oranında düşerek 32,4 milyon tona gerilemiştir. Buna paralel olarak, 2019 yılında 7,3 milyon ton gibi rekor bir seviyede gerçekleşen şeker üretimi ise 2020 yılında 5,8 milyon tona gerileyerek yıllık tüketim ihtiyacının altında kalmıştır. Ayçiçeği tohumunda son 10 yılda üretim alanları %20’lik artışla 8,6 milyon hektara, 2019 yılındaki üretimi ise 15,4 milyon ton gibi rekor bir seviyeye ulaşan Rusya, Ukrayna’yı da geride bırakarak üretimde lider ülke konumuna ulaşmıştır. Ancak, olumsuz iklim koşulları nedeniyle 2020 yılında toplam üretim 13,3 milyon tona gerilemiş bulunmaktadır. 2019 yılında %15’lik bir artışla 5,4 milyon tona çıkan ayçiçeği yağı üretiminde ise artış eğilimi 2020 yılında da devam ederek toplam üretim 5,9 milyon tona ulaşmıştır.Dünya üretimi dikkate alındığında; kuru bezelyede Kanada’nın ardından ikinci, patateste ise üçüncü sırada bulunan Rusya, tarla üretiminin yoğun olarak gerçekleştirildiği sebze ürünlerinden karnabahar ve havuçta da küresel ölçekte ilk dört ülke arasında yer almaktadır. Meyve ürünlerinden ahududu ve vişne üretiminde lider ülke konumunda bulunan Rusya, çam fıstığında da başlıca üretici ülkeler arasında kabul edilmektedir. Tarla üretiminin yanı sıra, artan örtü altı üretimiyle birlikte Rusya salatalık ürününde de küresel ölçekte ülkemizin ardından ilk 3 ülke arasındaki yerini sağlamlaştırmıştır.Son beş yılda toplam sera alanlarını yaklaşık %40’lık bir artışla 2.800 hektarın (yaklaşık1.500 hektarı yüksek teknolojili) üzerine çıkararak bu alandaki üretimini %78 oranında artıran Rusya, tarla üretiminin yanı sıra, örtü altı sebze üretiminde de potansiyelini geliştirmektedir. 2020 yılında 300 hektarlık yüksek teknolojili sera yatırımı planlanan ülkede, COVID-19 pandemisinin etkisiyle yaklaşık 150 hektarlık yatırım tamamlanabilmiştir. Toplam örtü altı üretimi, 2020 yılında 1,5 milyon tona yaklaşmış bulunan Rusya’da, domates üretimi 600 bin tona dayanmış, salatalık üretimi ise yaklaşık 850 bin tona ulaşmış bulunmaktadır. Kış döneminde kendine yeterlilik oranı domateste %50, salatalıkta ise %85 seviyelerini bulabilmektedir. Ayrıca, son yıllarda yine kış döneminde gerçekleşen toplam kişi başı domates ve salatalık tüketimi %20’ye yakın bir oranda artarak, 12 kg’ı aşmış bulunmaktadır. Diğer sera ürünlerinde yaklaşık 40 bin tonluk üretim gerçekleştirilen Rusya’da, Tarım Bakanlığınca 2025 yılı itibarıyla örtü altı üretimin toplam 1,6 milyon tona çıkarılması hedeflenmektedir.3.2. Hayvansal ÜretimYaklaşık olarak 500 milyon adet kanatlı, 25 milyon adet domuz, 19 milyon adet büyükbaş ve 23 milyon adetlik küçükbaş hayvan varlığına sahip olan ve yetiştiricilik faaliyetlerinde giderek ön plana çıkan Rusya, hayvansal ürünlerden bal, sığır ve domuz eti ile yumurta ve tavuk eti üretiminde dünyada ilk 10 ülke arasında yer almaktadır. Dünya süt üretiminde ise ilk 5’i zorlayan Rusya’da, 2020 yılında üretim %2,7’lik bir artışla 32,2 milyon tona ulaşmış, 1 inekten elde edilen yıllık süt miktarı ise %5,9’luk bir artışla 6.872 kg olarak tezahür etmiştir. 2020 yılında ülkede ayrıca 566 bin ton peynir ve 282 bin ton tereyağı üretimi gerçekleştirilmiştir.2020 yılında kırmızı et üretiminin %11 oranında artarak 3 milyon tonu aştığı Rusya’da, ayrıca yaklaşık 736 bin ton konserve et, 2,36 milyon ton sosis ve 4 milyon ton da yarı mamul ve et içeren soğutulmuş-dondurulmuş ürün üretilmiştir. Domuz eti üretimi ise %10,9’luk bir artışla 4,8 milyon tona ulaşmıştır. Ülkede yıllık yaklaşık 5 milyon ton kanatlı eti üretimi ve 44,8 milyar adet yumurta üretimi de gerçekleştirilmektedir.Diğer taraftan; Rusya’da su ürünleri yetiştiriciliği 2020 yılında %15 oranında artarak 328,6 bin tona ulaşmış bulunmaktadır. Söz konusu rekor üretim seviyesi 2016 yılına göre %60’lık bir artışa işaret etmektedir. Yaklaşık 4.700 balık çiftliğinin bulunduğu ülkede, Tarım Bakanlığı 2030 yılı itibarıyla toplam balık üretimini 3 katına çıkarmayı hedeflemektedir.Ülkede avcılık faaliyetinde Alaska mezgiti ve yengeç ürünleri ön plana çıkmakta, avcılığı her yıl belirlenen kotayla sınırlanan bu ürünler Rusya’nın ihracatında da ön sıralarda yer almaktadır. Alaska mezgitinin 2021 yılı avlanma kotası yaklaşık 2 milyon ton olarak belirlenmiştir. 2020 yılında yengeç üretiminin 100 bin tona yaklaştığı ülkede, yaklaşık 3,1 milyon ton balık eti, 850 bin ton da konserve balık üretimi gerçekleştirilmiştir. 2020 yılında balık avcılığı ve yetiştiriciliğinde elde edilen toplam ticari hacim %5,8’lik bir artışla 390,6 milyar rubleye (yaklaşık $5,4 milyar) ulaşmıştır (Rosstat, 2021).Tarım Dış Ticaretinde Rusya’nın KonumuDünyanın en kalabalık ilk 10 ülkesi arasında yer alan Rusya, 2000’li yılların başında küresel tarım ihracatından %0,3, ithalatından ise %1,8 seviyesinde pay alırken; tarım sektöründe dış ticaret hacminin 50 milyar doları aştığı 2011 yılında ise 27,9 milyar dolarla sektörde en çok dış ticaret açığı veren ilk 3 ülke arasında yer almıştır. Kaynak: Trademap Rusya küresel tarım ihracatından aldığı payı kriz dönemini müteakip %1,7’nin üzerine çıkarmayı ve ithal ikameci politikaların da etkisiyle dış ticaret açığını 1 milyar doların altına indirmeyi başarmıştır. Ülke, son 3 yıldır 60 milyar dolara yaklaşan dış ticaret hacmiyle tarım sektöründe küresel piyasa dinamikleri açısından önemli bir aktör konumuna ulaşmıştır 4.1. Rusya’nın Tarım Ürünleri İhracatıRusya’nın son dönemde agresif bir politika ve ithal ikameci bir anlayış izlediği en stratejik alanlardan biri tarım ve gıda ürünleri üretimi ve ihracatıdır. Rusya’nın 2019 yılı tarım ihracatı 2017 yılına kıyasla yaklaşık %20 oranında artmış ve 24,8 milyar dolara ulaşmıştır (Trademap). Anılan artış eğilimini 2020 yılında da sürdürmeyi başaran Rusya 28,3 milyar dolarlık döviz girdisi elde etmiştir. Anılan performansın, Rusya’nın önümüzdeki dönemde yürüteceği üretim ve ihracat odaklı tarım politikasına yönelik önemli bir işaret olduğu değerlendirilmektedir. Çin (%13,9), Türkiye (%11,1), Kazakistan (%7,3), Mısır (%6,9) ve G. Kore (%6,2) tarım ürünleri ihracatının gerçekleştirildiği en önemli ülkelerdir. Belarus, Hollanda, Ukrayna ve S. Arabistan Rusya’nın diğer önemli ihraç pazarları arasında yer almaktadır. Rusya’nın toplam tarım ihracatındaki Avrasya Ekonomik Birliği üyelerinin payı yaklaşık %14,3; Avrupa Birliğinin payı ise %10,9 seviyesindedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; 2020 yılında Rusya’dan gerçekleştirdiğimiz yaklaşık 3,1 milyar dolarlık tarım ürünleri ithalatımız, ekseriyetle dahilde işleme rejiminde öne çıkan buğday, ham ayçiçeği yağı ve mısır ürünleri ile buğday kepeği, ayçiçeği tohumu ve küspesinden oluşmaktadır. Uluslararası fiyatlardan temin ettikleri hammaddeleri işleyerek, ihracat marifetiyle üçüncü ülkelere pazarlayan gıda sanayimiz, tarım ürünleri ithalatında 2012 yılından itibaren (termin ve fiyat-kalite gibi unsurları dikkate alarak) en çok Rus menşeli hammaddeleri tercih etmektedir. Diğer taraftan, 2020 yılı itibarıyla 1,6 trilyon doları aşan küresel tarım ihracatından %1,76’lık bir pay alan Rusya’nın sektör ihracatının yaklaşık üçte biri tahıl ürünlerinden oluşmaktadır. Anılan yıl, buğdaydan 7,9 milyar dolar, arpadan 899 milyon dolar, mısırdan 395 milyon dolar, su ürünlerinden (Alaska mezgiti, yengeç vb) 4,7 milyar dolar, ayçiçeği yağından ise 2,5 milyar dolarlık döviz girdisi elde edilmiştir. Çikolatalı ve şekerli mamuller, sigara ve diğer tütün mamulleri, kolza tohumu/küspesi ve yağı, ayçiçeği tohumu ve küspesi, keten tohumu ve soya fasulyesi Rusya’nın diğer önemli ihraç ürünleri arasında yer almaktadır.Özellikle; kolza tohumu ve yağlık ayçiçeği tohumu ihracatı dönem dönem Rusya açısından önemli bir döviz kazancı sağlamaktadır. Ancak; söz konusu ihracat, yıllık üretime ve ihracatı kısıtlayıcı önlemlere oldukça duyarlı bir yapı arz etmektedir. Nitekim, 2019 yılında 240 milyon doları aşan bir döviz girdisi elde edilen yağlık ayçiçeği tohumunda, 12 Nisan – 30 Haziran 2020 döneminde ihracat yasaklanmış, 31 Ağustos 2020 tarihine kadar da izne bağlanmıştır. Böylelikle 2020’nin ilk üç ayında çeyrek milyar doları aşan ihracat, yılın 2’nci çeyreğinde beşte birine inmiştir. Ayrıca; Rusya’dan AEB üye ülkeleri haricindeki üçüncü ülkelere yönelik olarak 9 Ocak - 30 Haziran 2021 tarihleri arasında gerçekleştirilecek ayçiçeği tohumu (tohumluk olmayan) ve rep veya kolza tohumları (tohumluk olmayan) ürünlerinin ihracatında %6,5 olarak uygulanan ihracat vergisi, gıda enflasyonuyla mücadeleye yönelik alınan tedbirler kapsamında %30'a (165 Avro/ton'dan az olmamak kaydıyla) çıkarılmıştır. Ayçiçeği tohumu ihracatındaki mevcut vergi oranı, 1 Temmuz 2021 - 31 Ağustos 2022 dönemine yönelik olarak ise %50’ye (320 dolar/ton'dan az olmamak kaydıyla) yükseltilmiştir. Gıda enflasyonuyla mücadele kapsamında, ayrıca; 1 Şubat - 30 Haziran 2021 tarihleri arasında Rusya'dan AEB üyeleri haricindeki üçüncü ülkelere yönelik gerçekleştirilecek soya fasulyesi (tohumluklar hariç) ihracatında %30 oranında (ton başına 165 avrodan az olmamak kaydıyla) ihracat vergisi getirilmiştir. Yine, AEB üyeleri haricindeki üçüncü ülkelere yönelik olarak 1 Eylül 2021 - 31 Ağustos 2022 döneminde gerçekleştirilecek ayçiçeği yağı ihracatına yönelik getirilen vergi düzenlemesi kapsamında; belirli bir dönemdeki ton başına günlük fiyatların aritmetik ortalamasından 50 dolar çıkarılarak hesaplanacak gösterge fiyatın 1.000 doları aşan kısmının %70'i vergi olarak tahsil edilecektir. Rusya tarafından tahıl ürünlerinde AEB üyeleri haricindeki üçüncü ülkelere yönelik 17,5 milyon tonluk bir ihracat kotası ihdas edilmiş ve kapsamında gerçekleştirilecek; Buğday ihracatında ton başına 25 avro (15 - 28 Şubat 2021) ve 50 avro (1 Mart - 30 Haziran 2021), Arpa ve mısır ürünleri ihracatında ise ton başına sırasıyla 10 ve 25 avro (15 Mart - 30 Haziran 2021)seviyelerinde ihracat vergileri (kota dışı ihracatlarda 100 avro/ton) uygulanmaya başlamıştır. Konuya ilişkin olarak 10 Şubat 2021 tarihinde yayımlanan Hükümet Kararnamesi marifetiyle ise, tahıl ürünlerindeki mevcut ihracat vergisi sistematiğinde yeni sezona yönelik değişikliğe gidilmiştir. Bu kapsamda; buğdayda, (haftalık fiyat gerçekleşmeleri dikkate alınarak hesaplanacak) gösterge fiyatın ton başına 200 dolarını aşan kısmının %70'i, mısır ve arpa ürünlerinde ise (haftalık fiyat gerçekleşmeleri dikkate alınarak hesaplanacak) gösterge fiyatın ton başına 185 dolarını aşan kısmının %70'i vergi olarak tahsil edilecektir. İlgili düzenlemenin 2 Haziran 2021 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülmektedir. 4.2. Rusya’nın Tarım Ürünleri İthalatıRusya’nın 2013 yılında 43 milyar doları aşan tarım ürünleri ithalatı, 2020 yılında 29 milyar dolara gerilemiş, küresel tarım ithalatındaki payı ise %1,77 seviyesinde gerçekleşmiştir. Yaş meyve sebze (6 milyar dolar), alkollü içkiler (2,5 milyar dolar), su ürünleri ($2,1 milyar dolar) ve süt mamulleri (2,6 milyar dolar) tarım ithalatındaki başlıca ürün gruplarını oluşturmaktadır. Ayrıca, meyve sebze mamulleri (1,3 milyar dolar) ve kırmızı et ürünleri (1,2 milyar dolar) diğer önemli ithal kalemleri arasında yer almaktadır. Rusya’nın 2020 yılı yaş meyve sebze ithalatında; yaklaşık 1,3 milyar dolarla narenciye, 1 milyar 117 milyon dolarla muz, 525 milyon dolarla domates, 477 milyon dolarla elma, 360 milyon dolarla sofralık üzüm, 273 milyon dolarla şeftali-nektarin ve 176 milyon dolarla biber ürünleri ön plana çıkmaktadır. Su ürünlerinde somon ve karides, süt mamullerinde 1,2 milyar dolarla peynir, alkollü içkilerde ise yaklaşık 1,1 milyar dolarla şarap ürünleri ithalatta başı çekmektedir. Belarus (%14,5), Türkiye (%5,5), Brezilya (%4,8), Çin (%4,8) ve Almanya (%4,6) tarım ürünleri ithalatının gerçekleştirildiği en önemli ülkelerdir. Bu ülkeleri; Ekvator, İtalya ve Endonezya takip etmektedir. Rusya’nın toplam tarım ürünleri ithalatındakiAvrasya Ekonomik Birliği üyelerinin payı yaklaşık %17,3; Avrupa Birliğinin payı ise %22,9 seviyesindedir. İthalattalider konumda bulunan Belarus süt mamulleri, Çin ve Türkiye yaş meyve sebze, Almanya gıda mamulleri, Ekvator muz, Brezilya ise soya ve et ürünleriyle Rusya’nın ithalatında ön plana çıkmaktadır. TÜİK verilerine göre; 2020 yılında Rusya’ya yönelik tarım ürünleri ihracatımız %29,4’lük bir artışla yaklaşık 1 milyar 377 milyon dolara ulaşmıştır. Sektör ihracatımızın 954 milyon doları, başta narenciye ve sofralık üzüm olmak üzere yaş meyve sebze ürünlerinden müteşekkildir. Rusya tarafından ülkemiz menşeli domates ithalatında 2017 yılı Kasım ayından itibaren kota sınırlaması uygulanmaktadır. Anılan tarihten, 2020 yılı sonuna kadarki dönemde yapılan ithalatta geçerli olan 200 bin tonluk kümülatif kota sınırlaması nedeniyle anılan yılda Rusya’ya yönelik domates ihracatımız yaklaşık 61,6 milyon dolar seviyesinde kalmıştır. 20 Ocak 2021 tarihinde ise söz konusu kota miktarı 250 bin tona çıkarılmıştır. Öte yandan; söz konusu yaş meyve sebze ürünlerine ilaveten alabalık, çipura ve levrek gibi su ürünleri ile tütün, fındık ve kuru kayısı diğer önemli ihraç ürünlerimizi oluşturmaktadır. (Devam Edecek) ]]>

Pencereyi Kapat

Ekleme Tarihi: 16 Mart 2022 - Çarşamba

TC Moskova Büyükelçiliği Ticaret ateşesinin 2021 tarihli raporu(1.Bölüm)

Rus Tarihinde Tarım SektörüTarımsal üretim, yüzyıllar boyunca Rus tarihinde en önemli iktisadi faaliyet olarak gelişme göstermiş ve bu yönüyle toplumsal yaşama en derin şekilde nüfuz eden sektör, Rus coğrafyasında diğer bölgelerdeki öneminden daha hassas bir yapı arz etmiştir. Coğrafi konum, toprak yapısı, iklim koşulları ve mevcut üretim faktörleri doğrultusunda gelişen üretim yapısı ve oluşan tüketim alışkanlıklarının bir sonucu olarak tahıl ürünleri, tarımsal faaliyette ve günlük yaşamda ön plana çıkmıştır.Lezzeti, besleyici özellikleri ve yoğun kıvamıyla Slav mutfağının temel besin kaynaklarından biri olan ekmeğin ana hammaddesi çavdar, Rusça’da yaşamak anlamına gelen “jit´” kelimesinden türetilen “jito” olarak adlandırılmıştır. Çavdar ile birlikte özellikle kuzey bölgelerde üretimi yaygın olan yulaf ve karabuğday, kaşa adı verilen ve genellikle et yemekleriyle tüketilen lapanın hammaddesi olarak kullanılmıştır. Yulaf, ayrıca yem hammaddesi olarak da değerlendirilmiştir. Buğdayın birçok çeşidi yaygın olarak üretilmiş, ancak verimli güney ovalarının tarımsal üretime kazandırıldığı 18’inci yüzyıldan sonra bile beyaz ekmek görece lüks bir tüketim tercihi olma özelliğini korumuştur. Şalgam, kırmızı pancar (çorba), lahana (çorba-turşu) ve 17’nci yüzyıldan sonra soğan, sarımsak, şekerpancarı, mısır ve tütün üretimi yaygınlaşmıştır.Nispeten daha uzun ve sürekli işgücü ihtiyacı ile mevcut üretim alışkanlıkları nedeniyle 19’uncu yüzyıla kadar ekimi pek tercih edilmeyen, hatta yönetim tarafından üretiminin zorunlu kılındığı bazı bölgelerde isyanlara yol açan patates ürünü, 19’uncu yüzyılın ortasında arazi varlığında baş gösteren sıkıntı nedeniyle büyük ölçekte üretilmeye başlanmıştır. Bal ürünü ise muhtelif orman ürünleriyle birlikte ticarete konu olmuş, ekonomik değerini ve tüketici tercihlerinde yerini uzun yıllar boyunca korumuştur.18’inci yüzyıla kadar en önemli tarım dışı iktisadi faaliyet olan tuz işleme, özellikle tatlı su balıkçılığının gelişmesine vesile olmuştur. Tuzlanarak saklanan balık ürünleri yıl boyunca çorba ve ana yemek olarak tüketim tercihlerinde yerini almıştır. Yetiştiricilik ölçeği birkaç inek ve keçiden müteşekkil olan kırsal kesimde ise süt mamulü olarak smetana ve tvorog (lor) ön plana çıkmıştır. Tahıl üretiminin yaygın olduğu Rus coğrafyasında bunun doğal bir sonucu olarak mayalanmış tahıllardan mamul alkollü içkiler (bira, kvas ve votka) oldukça yüksek bir seviyede ekonomik değer arz etmiştir. Orman balından mamul bal likörüyle de gelişen alkollü içkiler ticaretinden alınan vergiler, yüzyıllar boyunca devlet gelirlerinin önemli bir bölümünü oluşturmuştur. Çin’den ithal edildiği 18’inci yüzyılda lüks bir tüketim tercihi olarak kabul edilen çay ise, 19’uncu yüzyıl başlarında üretilmeye başlanmış ve anılan yüzyılın sonlarına doğru tüketimi iyice yaygınlaşmıştır. Yaygın olarak tüketime konu edilen diğer bir geleneksel ürün ise ayçiçeği tohumudur. Anılan ürün, özellikle kırsal kesimlerdeki tüketici tercihlerinde ülkemizdeki tüketim alışkanlığına benzer bir şekilde çerezlik olarak yer bulmuştur.2. Tarım Sektörünün Rus Ekonomisindeki ÖnemiRusya’da tarım sektörü, özellikle 2000’li yıllardan önce inişli çıkışlı bir performans sergilemiş, yeni milenyumdan itibaren ise küresel tarım piyasalarıyla eklemlenme düzeyini hızla artırmayı başarmıştır. Türkiye’ye kıyasla sektörün ekonomideki yerinin daha sınırlı bir düzeyde kaldığı Rusya’da, Federal Devlet İstatistik Servisi (Rosstat) verilerine göre, kırsal kesimde yaşayanlar toplam nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturmaktadır. Sektör, 2020 yılında yarattığı yaklaşık 60 milyar dolarlık (Türkiye: $47,3 milyar) katma değerle milli hasıladan %4,1 oranında bir pay almıştır (Türkiye: %6,6). COVID-19 pandemisinin vuku bulduğu 2020 yılında reel ekonomisi %3,1 oranında daralan Rusya’da, tahıl üretimine oldukça duyarlı olan tarımsal ekonomi, elde edilen en yüksek ikinci tahıl rekoltesinin de etkisiyle reel anlamda 2019 seviyesini korumuştur (Türkiye: +%4,8). Toplam istihdamda ise %5,8’lik (Türkiye: %16,7) bir paya sahip olan tarım sektöründe yaklaşık 4,2 milyon kişiye iş imkanı sağlanmış bulunmaktadır (Türkiye: 4,5 milyon).Asgari geçim seviyesinin altında bir gelire sahip 20 milyona yakın insanın yaşadığı Rusya’da, hanehalkı gelirlerinin üçte birinden fazlası gıda ürünlerine harcanmaktadır. Bazı anket çalışmaları, bu oranın, Rusya’nın muhtelif bölgelerinde %50’yi aştığına işaret etmektedir. Gıda harcamaları özellikle COVID-19 pandemisi nedeniyle 2020 yılında hızlı bir şekilde artış göstermiştir. 2019 yılı Nisan ayında %31,4; 2020 yılı Mart ayında ise %36 seviyesinde olan toplam hanehalkı harcamalarındaki gıda harcamalarının payı, 2020 yılı Nisan ayında %46’ya (26 bin ruble) yükselmiştir. Pandemi süreci ve sonrası dönemde Rus tüketicilerin gıda güvenliğine yönelik tedbirli yaklaşımlarını muhafaza etmesi ve gıda ürünlerinin hanehalkı bütçesindeki en önemli harcama kalemi olarak yerini koruması beklenmektedir. Rusya Merkez Bankası tarafından ise, 2021 yılı tüketici enflasyonu sepetinde gıda ürünlerinin ağırlığı %38,157 olarak belirlenmiştir.147 milyona yaklaşan nüfus büyüklüğüyle Rusya, gıda sektöründe (alkollü içkiler ve tütün dahil) oldukça önemli bir tüketim gücü de barındırmaktadır. 2020 yılında ülkede oluşan yaklaşık 33,8 trilyon rublelik ($462,5 milyar) perakende satış hacminin yarıya yakın kısmı ($226,5 milyar) gıda ürünlerinin satışından elde edilmiştir. Söz konusu yüksek tüketim potansiyeli dikkate alındığında Rusya’nın birçok gıda tedarikçisi ülkenin hedef pazarı konumundaki yerini halihazırda korumakta olduğu değerlendirilmektedir.2020 yılında Rus ekonomisinde göze çarpan önemli bir gelişme ise artan gıda enflasyonu olmuştur. 2020 yılı için %4,9’luk yıllık tüketici enflasyonunun, hedef seviye olan %4’ü aşmasında %7,2’lik gıda enflasyonu önemli bir rol oynamıştır. Bu itibarla, 2020 yılının Aralık ayında gıda enflasyonunun önlenmesine yönelik muhtelif tedbirler alınmıştır. Bu kapsamda en çok fiyat artışı yaşanan ürünlerden şeker ve ayçiçeği yağının perakende satışlarında tavan fiyat uygulanmasına gidilerek, azami perakende satış fiyatları şekerde 46 ruble/kg, ayçiçeği yağında ise 110 ruble/kg olarak belirlenmiştir. Ayrıca; arz zincirindeki sektör temsilcileriyle varılan mutabakat doğrultusunda, anılan ürünlerin toptan satış fiyatları da sırasıyla azami 36 ruble/kg ve 95 ruble/kg olarak uygulanmaya başlanmıştır. Yine gıda enflasyonuyla mücadele kapsamında, 5 güne kadar raf ömrü olan ekmek ve ekmekçi mamullerinin fiyatlarına zam yapmayan fırın ve ilgili işletmelere ton başına 2.000 ruble ($27) tutarında ödeme yapılması yönünde yeni bir teşvik mekanizması ihdas edilmiştir. Bu kapsamda, yaklaşık 5 milyar ruble (67 milyon dolar) tutarında destek sağlanması öngörülmektedir. Gıda enflasyonuyla mücadele kapsamında; ayrıca, tahıl ürünleri ile yağlı tohumların ihracatında muhtelif vergi uygulamaları da hayata geçirilmiştir.Rusya’da Tarımsal Üretim ve Yetiştiricilik FaaliyetleriDünyanın en büyük yüzölçümüne (17 milyon km2 ’lik) sahip ülkesi olan Rusya’nın toprak alanlarının yaklaşık yarısı ormanlık alanlardan müteşekkildir. Ülkede tarımsal araziler toplam toprak varlığının yaklaşık %13’ünü oluşturmakta ve bu oran dünya ortalamasının yaklaşık üçte birine tekabül etmektedir (Dünya Bankası & FAO 2020). Toplam tarımsal arazinin %80’inde yağışların yetersiz kaldığı Rusya’da, sulanabilir arazilerin toplam tarımsal arazi içerisindeki payının 2008 yılında %2 seviyelerinde tezahür ettiği, 2010-2020 döneminde uygulanan toprak yenileme kalkınma programları kapsamında ise bu oranın %8’e kadar yükseldiği görülmektedir. Diğer taraftan, ülke genelinde tarımsal faaliyette bulunan tüm işletmeler dikkate alındığında 269 hektar (Türkiye: yaklaşık 5 hektar) olan ortalama işletme ölçeği, büyük tarımsal işletmelerde ortalama 12 bin hektara ulaşmaktadır.3.1. Bitkisel ÜretimYaklaşık 130 milyon tonluk tahıl rekoltesiyle dünyanın en önemli ilk 5 üretici ülkesi arasında yer alan Rusya, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre karabuğday, arpa ve yulaf üretiminde birinci, buğday ve çavdar üretiminde ise dünya üçüncüsüdür. 2017 yılında 135 milyon tonu aşan rekor tahıl üretiminin (buğdayda 86 milyon ton) elde edildiği Rusya’da, 2020 yılında 133 milyon tonla en yüksek ikinci rekolte seviyesine ulaşılmıştır. Anılan yılda, 85,9 milyon ton buğday, 20,9 milyon ton arpa, 13,9 milyon ton mısır, 4,1 milyon ton yulaf, 2,4 milyon ton çavdar ve 892 bin ton karabuğday üretimi gerçekleştirilmiştir. 2021 yılına yönelik rekolte beklentileri ise tahıl üretiminde bir miktar düşüşe işaret etmektedir. 2019 yılında 54,4 milyon tonluk şeker pancarı üretimiyle lider ülke konumunda bulunan Rusya’da, 2020 yılında pancar üretimi yaklaşık %40 oranında düşerek 32,4 milyon tona gerilemiştir. Buna paralel olarak, 2019 yılında 7,3 milyon ton gibi rekor bir seviyede gerçekleşen şeker üretimi ise 2020 yılında 5,8 milyon tona gerileyerek yıllık tüketim ihtiyacının altında kalmıştır. Ayçiçeği tohumunda son 10 yılda üretim alanları %20’lik artışla 8,6 milyon hektara, 2019 yılındaki üretimi ise 15,4 milyon ton gibi rekor bir seviyeye ulaşan Rusya, Ukrayna’yı da geride bırakarak üretimde lider ülke konumuna ulaşmıştır. Ancak, olumsuz iklim koşulları nedeniyle 2020 yılında toplam üretim 13,3 milyon tona gerilemiş bulunmaktadır. 2019 yılında %15’lik bir artışla 5,4 milyon tona çıkan ayçiçeği yağı üretiminde ise artış eğilimi 2020 yılında da devam ederek toplam üretim 5,9 milyon tona ulaşmıştır.Dünya üretimi dikkate alındığında; kuru bezelyede Kanada’nın ardından ikinci, patateste ise üçüncü sırada bulunan Rusya, tarla üretiminin yoğun olarak gerçekleştirildiği sebze ürünlerinden karnabahar ve havuçta da küresel ölçekte ilk dört ülke arasında yer almaktadır. Meyve ürünlerinden ahududu ve vişne üretiminde lider ülke konumunda bulunan Rusya, çam fıstığında da başlıca üretici ülkeler arasında kabul edilmektedir. Tarla üretiminin yanı sıra, artan örtü altı üretimiyle birlikte Rusya salatalık ürününde de küresel ölçekte ülkemizin ardından ilk 3 ülke arasındaki yerini sağlamlaştırmıştır.Son beş yılda toplam sera alanlarını yaklaşık %40’lık bir artışla 2.800 hektarın (yaklaşık1.500 hektarı yüksek teknolojili) üzerine çıkararak bu alandaki üretimini %78 oranında artıran Rusya, tarla üretiminin yanı sıra, örtü altı sebze üretiminde de potansiyelini geliştirmektedir. 2020 yılında 300 hektarlık yüksek teknolojili sera yatırımı planlanan ülkede, COVID-19 pandemisinin etkisiyle yaklaşık 150 hektarlık yatırım tamamlanabilmiştir. Toplam örtü altı üretimi, 2020 yılında 1,5 milyon tona yaklaşmış bulunan Rusya’da, domates üretimi 600 bin tona dayanmış, salatalık üretimi ise yaklaşık 850 bin tona ulaşmış bulunmaktadır. Kış döneminde kendine yeterlilik oranı domateste %50, salatalıkta ise %85 seviyelerini bulabilmektedir. Ayrıca, son yıllarda yine kış döneminde gerçekleşen toplam kişi başı domates ve salatalık tüketimi %20’ye yakın bir oranda artarak, 12 kg’ı aşmış bulunmaktadır. Diğer sera ürünlerinde yaklaşık 40 bin tonluk üretim gerçekleştirilen Rusya’da, Tarım Bakanlığınca 2025 yılı itibarıyla örtü altı üretimin toplam 1,6 milyon tona çıkarılması hedeflenmektedir.3.2. Hayvansal ÜretimYaklaşık olarak 500 milyon adet kanatlı, 25 milyon adet domuz, 19 milyon adet büyükbaş ve 23 milyon adetlik küçükbaş hayvan varlığına sahip olan ve yetiştiricilik faaliyetlerinde giderek ön plana çıkan Rusya, hayvansal ürünlerden bal, sığır ve domuz eti ile yumurta ve tavuk eti üretiminde dünyada ilk 10 ülke arasında yer almaktadır. Dünya süt üretiminde ise ilk 5’i zorlayan Rusya’da, 2020 yılında üretim %2,7’lik bir artışla 32,2 milyon tona ulaşmış, 1 inekten elde edilen yıllık süt miktarı ise %5,9’luk bir artışla 6.872 kg olarak tezahür etmiştir. 2020 yılında ülkede ayrıca 566 bin ton peynir ve 282 bin ton tereyağı üretimi gerçekleştirilmiştir.2020 yılında kırmızı et üretiminin %11 oranında artarak 3 milyon tonu aştığı Rusya’da, ayrıca yaklaşık 736 bin ton konserve et, 2,36 milyon ton sosis ve 4 milyon ton da yarı mamul ve et içeren soğutulmuş-dondurulmuş ürün üretilmiştir. Domuz eti üretimi ise %10,9’luk bir artışla 4,8 milyon tona ulaşmıştır. Ülkede yıllık yaklaşık 5 milyon ton kanatlı eti üretimi ve 44,8 milyar adet yumurta üretimi de gerçekleştirilmektedir.Diğer taraftan; Rusya’da su ürünleri yetiştiriciliği 2020 yılında %15 oranında artarak 328,6 bin tona ulaşmış bulunmaktadır. Söz konusu rekor üretim seviyesi 2016 yılına göre %60’lık bir artışa işaret etmektedir. Yaklaşık 4.700 balık çiftliğinin bulunduğu ülkede, Tarım Bakanlığı 2030 yılı itibarıyla toplam balık üretimini 3 katına çıkarmayı hedeflemektedir.Ülkede avcılık faaliyetinde Alaska mezgiti ve yengeç ürünleri ön plana çıkmakta, avcılığı her yıl belirlenen kotayla sınırlanan bu ürünler Rusya’nın ihracatında da ön sıralarda yer almaktadır. Alaska mezgitinin 2021 yılı avlanma kotası yaklaşık 2 milyon ton olarak belirlenmiştir. 2020 yılında yengeç üretiminin 100 bin tona yaklaştığı ülkede, yaklaşık 3,1 milyon ton balık eti, 850 bin ton da konserve balık üretimi gerçekleştirilmiştir. 2020 yılında balık avcılığı ve yetiştiriciliğinde elde edilen toplam ticari hacim %5,8’lik bir artışla 390,6 milyar rubleye (yaklaşık $5,4 milyar) ulaşmıştır (Rosstat, 2021).Tarım Dış Ticaretinde Rusya’nın KonumuDünyanın en kalabalık ilk 10 ülkesi arasında yer alan Rusya, 2000’li yılların başında küresel tarım ihracatından %0,3, ithalatından ise %1,8 seviyesinde pay alırken; tarım sektöründe dış ticaret hacminin 50 milyar doları aştığı 2011 yılında ise 27,9 milyar dolarla sektörde en çok dış ticaret açığı veren ilk 3 ülke arasında yer almıştır.

Kaynak: Trademap

Rusya küresel tarım ihracatından aldığı payı kriz dönemini müteakip %1,7’nin üzerine çıkarmayı ve ithal ikameci politikaların da etkisiyle dış ticaret açığını 1 milyar doların altına indirmeyi başarmıştır. Ülke, son 3 yıldır 60 milyar dolara yaklaşan dış ticaret hacmiyle tarım sektöründe küresel piyasa dinamikleri açısından önemli bir aktör konumuna ulaşmıştır

4.1. Rusya’nın Tarım Ürünleri İhracatıRusya’nın son dönemde agresif bir politika ve ithal ikameci bir anlayış izlediği en stratejik alanlardan biri tarım ve gıda ürünleri üretimi ve ihracatıdır. Rusya’nın 2019 yılı tarım ihracatı 2017 yılına kıyasla yaklaşık %20 oranında artmış ve 24,8 milyar dolara ulaşmıştır (Trademap). Anılan artış eğilimini 2020 yılında da sürdürmeyi başaran Rusya 28,3 milyar dolarlık döviz girdisi elde etmiştir. Anılan performansın, Rusya’nın önümüzdeki dönemde yürüteceği üretim ve ihracat odaklı tarım politikasına yönelik önemli bir işaret olduğu değerlendirilmektedir.

Çin (%13,9), Türkiye (%11,1), Kazakistan (%7,3), Mısır (%6,9) ve G. Kore (%6,2) tarım ürünleri ihracatının gerçekleştirildiği en önemli ülkelerdir. Belarus, Hollanda, Ukrayna ve S. Arabistan Rusya’nın diğer önemli ihraç pazarları arasında yer almaktadır. Rusya’nın toplam tarım ihracatındaki Avrasya Ekonomik Birliği üyelerinin payı yaklaşık %14,3; Avrupa Birliğinin payı ise %10,9 seviyesindedir.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; 2020 yılında Rusya’dan gerçekleştirdiğimiz yaklaşık 3,1 milyar dolarlık tarım ürünleri ithalatımız, ekseriyetle dahilde işleme rejiminde öne çıkan buğday, ham ayçiçeği yağı ve mısır ürünleri ile buğday kepeği, ayçiçeği tohumu ve küspesinden oluşmaktadır. Uluslararası fiyatlardan temin ettikleri hammaddeleri işleyerek, ihracat marifetiyle üçüncü ülkelere pazarlayan gıda sanayimiz, tarım ürünleri ithalatında 2012 yılından itibaren (termin ve fiyat-kalite gibi unsurları dikkate alarak) en çok Rus menşeli hammaddeleri tercih etmektedir.

Diğer taraftan, 2020 yılı itibarıyla 1,6 trilyon doları aşan küresel tarım ihracatından %1,76’lık bir pay alan Rusya’nın sektör ihracatının yaklaşık üçte biri tahıl ürünlerinden oluşmaktadır. Anılan yıl, buğdaydan 7,9 milyar dolar, arpadan 899 milyon dolar, mısırdan 395 milyon dolar, su ürünlerinden (Alaska mezgiti, yengeç vb) 4,7 milyar dolar, ayçiçeği yağından ise 2,5 milyar dolarlık döviz girdisi elde edilmiştir. Çikolatalı ve şekerli mamuller, sigara ve diğer tütün mamulleri, kolza tohumu/küspesi ve yağı, ayçiçeği tohumu ve küspesi, keten tohumu ve soya fasulyesi Rusya’nın diğer önemli ihraç ürünleri arasında yer almaktadır.Özellikle; kolza tohumu ve yağlık ayçiçeği tohumu ihracatı dönem dönem Rusya açısından önemli bir döviz kazancı sağlamaktadır. Ancak; söz konusu ihracat, yıllık üretime ve ihracatı kısıtlayıcı önlemlere oldukça duyarlı bir yapı arz etmektedir. Nitekim, 2019 yılında 240 milyon doları aşan bir döviz girdisi elde edilen yağlık ayçiçeği tohumunda, 12 Nisan – 30 Haziran 2020 döneminde ihracat yasaklanmış, 31 Ağustos 2020 tarihine kadar da izne bağlanmıştır.

Böylelikle 2020’nin ilk üç ayında çeyrek milyar doları aşan ihracat, yılın 2’nci çeyreğinde beşte birine inmiştir. Ayrıca; Rusya’dan AEB üye ülkeleri haricindeki üçüncü ülkelere yönelik olarak 9 Ocak - 30 Haziran 2021 tarihleri arasında gerçekleştirilecek ayçiçeği tohumu (tohumluk olmayan) ve rep veya kolza tohumları (tohumluk olmayan) ürünlerinin ihracatında %6,5 olarak uygulanan ihracat vergisi, gıda enflasyonuyla mücadeleye yönelik alınan tedbirler kapsamında %30'a (165 Avro/ton'dan az olmamak kaydıyla) çıkarılmıştır. Ayçiçeği tohumu ihracatındaki mevcut vergi oranı, 1 Temmuz 2021 - 31 Ağustos 2022 dönemine yönelik olarak ise %50’ye (320 dolar/ton'dan az olmamak kaydıyla) yükseltilmiştir.

Gıda enflasyonuyla mücadele kapsamında, ayrıca; 1 Şubat - 30 Haziran 2021 tarihleri arasında Rusya'dan AEB üyeleri haricindeki üçüncü ülkelere yönelik gerçekleştirilecek soya fasulyesi (tohumluklar hariç) ihracatında %30 oranında (ton başına 165 avrodan az olmamak kaydıyla) ihracat vergisi getirilmiştir. Yine, AEB üyeleri haricindeki üçüncü ülkelere yönelik olarak 1 Eylül 2021 - 31 Ağustos 2022 döneminde gerçekleştirilecek ayçiçeği yağı ihracatına yönelik getirilen vergi düzenlemesi kapsamında; belirli bir dönemdeki ton başına günlük fiyatların aritmetik ortalamasından 50 dolar çıkarılarak hesaplanacak gösterge fiyatın 1.000 doları aşan kısmının %70'i vergi olarak tahsil edilecektir.

Rusya tarafından tahıl ürünlerinde AEB üyeleri haricindeki üçüncü ülkelere yönelik 17,5 milyon tonluk bir ihracat kotası ihdas edilmiş ve kapsamında gerçekleştirilecek; Buğday ihracatında ton başına 25 avro (15 - 28 Şubat 2021) ve 50 avro (1 Mart - 30 Haziran 2021), Arpa ve mısır ürünleri ihracatında ise ton başına sırasıyla 10 ve 25 avro (15 Mart - 30 Haziran 2021)seviyelerinde ihracat vergileri (kota dışı ihracatlarda 100 avro/ton) uygulanmaya başlamıştır. Konuya ilişkin olarak 10 Şubat 2021 tarihinde yayımlanan Hükümet Kararnamesi marifetiyle ise, tahıl ürünlerindeki mevcut ihracat vergisi sistematiğinde yeni sezona yönelik değişikliğe gidilmiştir. Bu kapsamda; buğdayda, (haftalık fiyat gerçekleşmeleri dikkate alınarak hesaplanacak) gösterge fiyatın ton başına 200 dolarını aşan kısmının %70'i, mısır ve arpa ürünlerinde ise (haftalık fiyat gerçekleşmeleri dikkate alınarak hesaplanacak) gösterge fiyatın ton başına 185 dolarını aşan kısmının %70'i vergi olarak tahsil edilecektir. İlgili düzenlemenin 2 Haziran 2021 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülmektedir.

4.2. Rusya’nın Tarım Ürünleri İthalatıRusya’nın 2013 yılında 43 milyar doları aşan tarım ürünleri ithalatı, 2020 yılında 29 milyar dolara gerilemiş, küresel tarım ithalatındaki payı ise %1,77 seviyesinde gerçekleşmiştir. Yaş meyve sebze (6 milyar dolar), alkollü içkiler (2,5 milyar dolar), su ürünleri ($2,1 milyar dolar) ve süt mamulleri (2,6 milyar dolar) tarım ithalatındaki başlıca ürün gruplarını oluşturmaktadır. Ayrıca, meyve sebze mamulleri (1,3 milyar dolar) ve kırmızı et ürünleri (1,2 milyar dolar) diğer önemli ithal kalemleri arasında yer almaktadır. Rusya’nın 2020 yılı yaş meyve sebze ithalatında; yaklaşık 1,3 milyar dolarla narenciye, 1 milyar 117 milyon dolarla muz, 525 milyon dolarla domates, 477 milyon dolarla elma, 360 milyon dolarla sofralık üzüm, 273 milyon dolarla şeftali-nektarin ve 176 milyon dolarla biber ürünleri ön plana çıkmaktadır. Su ürünlerinde somon ve karides, süt mamullerinde 1,2 milyar dolarla peynir, alkollü içkilerde ise yaklaşık 1,1 milyar dolarla şarap ürünleri ithalatta başı çekmektedir. Belarus (%14,5), Türkiye (%5,5), Brezilya (%4,8), Çin (%4,8) ve Almanya (%4,6) tarım ürünleri ithalatının gerçekleştirildiği en önemli ülkelerdir. Bu ülkeleri; Ekvator, İtalya ve Endonezya takip etmektedir. Rusya’nın toplam tarım ürünleri ithalatındakiAvrasya Ekonomik Birliği üyelerinin payı yaklaşık %17,3; Avrupa Birliğinin payı ise %22,9 seviyesindedir. İthalattalider konumda bulunan Belarus süt mamulleri, Çin ve Türkiye yaş meyve sebze, Almanya gıda mamulleri, Ekvator muz, Brezilya ise soya ve et ürünleriyle Rusya’nın ithalatında ön plana çıkmaktadır.

TÜİK verilerine göre; 2020 yılında Rusya’ya yönelik tarım ürünleri ihracatımız %29,4’lük bir artışla yaklaşık 1 milyar 377 milyon dolara ulaşmıştır. Sektör ihracatımızın 954 milyon doları, başta narenciye ve sofralık üzüm olmak üzere yaş meyve sebze ürünlerinden müteşekkildir. Rusya tarafından ülkemiz menşeli domates ithalatında 2017 yılı Kasım ayından itibaren kota sınırlaması uygulanmaktadır. Anılan tarihten, 2020 yılı sonuna kadarki dönemde yapılan ithalatta geçerli olan 200 bin tonluk kümülatif kota sınırlaması nedeniyle anılan yılda Rusya’ya yönelik domates ihracatımız yaklaşık 61,6 milyon dolar seviyesinde kalmıştır. 20 Ocak 2021 tarihinde ise söz konusu kota miktarı 250 bin tona çıkarılmıştır. Öte yandan; söz konusu yaş meyve sebze ürünlerine ilaveten alabalık, çipura ve levrek gibi su ürünleri ile tütün, fındık ve kuru kayısı diğer önemli ihraç ürünlerimizi oluşturmaktadır. (Devam Edecek)

]]>