“Felaket Kaydırması” olarak ta adlandırılan (Doomscrolling)” Henüz resmi olarak Türkçemize çevrilmemiş olmasına rağmen, dilimizde kötü haber bağımlılığı, uzun saatler negatif haber okuma eğilimi ve felaket kaydırması gibi kullanımları mevcuttur.
“Felaket Kaydırması (Doomscrolling)”, Sosyal medya gezinme mecralarında dikkat çekici başlıkları ararken ekranı kaydırma eğilimimizi tanımlamak için kullanılan bir terim. Eğer kendinizi sıklıkla sizi sinirlendiren hikayeleri ararken buluyorsanız, siz de felaket kaydırması "Doomscrolling" yapıyorsunuz demektir.
Doomscrolling bizlerde bilinçli veya bilinçsiz olarak düşünce ve bilincimize etki edip, hormonal yapımızı da değiştirmektedir. Bu değişimin başında ise Serotonin gelmektedir. Ruh halini düzenlemek için önemli bir beyin kimyasalıdır ve kronik olarak stresli olduğumuzda veya kötü haberlere uzun süre üzüldüğümüzde düşebilir.Araştırmalar, hüzünlü müzik çalarak ruh hali indüksiyonu yoluyla sağlıklı insanlarda serotonini azaltmanın etkilerini artırmanın bile mümkün olduğunu gösteriyor. Bu konuda şunun da bilinmesinde fayda vardır. Depresyon ve anksiyete tedavisinde serotonini artıran farmakolojik tedaviler kullanılmaktadır.
Öyle bir dönemde yaşıyoruz ki, her gün bitmek bilmeyen sosyal, siyasal ve ekonomik krizlerle karşılaşıyoruz. Bütün bunların ruh sağlığımızı iyi yönde etkilemediği gerçeği ise şaşırtıcı değil..Pandemi karantinalarından bu yana birçok insan kronik olarak stres yaşadı. Buna iklim krizi, artan yaşam maliyeti ve son zamanlarda Ukrayna'daki çatışma nedeniyle Avrupa ve küresel güvenlik için tehditler de bunlara ekleniyor.
Bazıları için bu etki ve tercihi nedeniyle artık iyi bir haber yokmuş gibi görünebilir. Bu elbette doğru değil, ancak kıyameti kopardığımızda (olumsuz haberleri okumaya ayrılmış aşırı miktarda ekran zamanı harcadığımızda) öyle olduğunu düşünmeye başlayabilir ve bu düşünceye kilitlenebiliriz.Buna karşılık, canlı müzik eşliğinde komik bir film veya romantik komedi izlerseniz, kendinizi neşeli ve enerjik hissedebilirsiniz. Bunun nedeni iki psikolojik fenomendir: " ruh hali indüksiyonu " (ruh halimizi değiştirebilecek bir müdahale) ve empati.
En büyük kaygılarımızdan biri de kendimizde kötü etkileri olsa da herhangi bir alışkanlığın veya olayın çocuklarımızı ve sevdiklerimizi etkilememesi için kendimizden daha fazla özen gösterir ve çaba harcarıa. Onların özellikle çocuklarımızın Empati yapabilmelerini sağlamak bu konuda en etkili yöntem tercihimizdir. Çocuklarda doğru ve verimli Empati oluşumu ve gelişimi hakkında bir yazıyı yazmayı daha sonraya bırakıp konumuza devam edelim.
Kıyamet kaydırması, endişe ve depresyon duygularını teşvik edebilir. Örneğin, arka planda trajik olaylar ve hüzünlü bir müzik olan bir diziyi izlerken ne kadar üzgün ve bitkin hissedebileceğinizi düşünün..Bu aralar felaket haberleriyle yatıyoruz, felaket haberleri ile uyanıyoruz. Olan biten hakkında bilgi edinmek istediğimizde de sosyal medyada geziniyoruz.Bu esnada başparmağımız sürekli olarak ekranda yukarı ve aşağı hareket ediyor. Okuduklarımız karşısında dönem dönem kalp atışımızın arttığını ve sinirlerimizin bozulduğunu hissetsek de sanki biri bizi zorluyormuş gibi bunu yapmaya devam ediyoruz.
Bu yaptığımız eylemin 2018’den beri bir karşılığı var: Doomscrolling (Dilimize felaket kaydırması biçiminde karşılık buluyor.).Covid-19 ile ilgili haberlerin artmasıyla birlikte gençlerin telefon kullanımı ve beraberinde kaygı seviyelerinde de artış olmuş.Belirsizliğin ve kontrol edilemezliğin hakim olduğu dönemlerde, kontrol duygusuna büyük bir ihtiyaç duyarız. Bitmek tükenmek bilmeden haberleri kaydırdığımızda ise, bu bize bilgi edindiğimiz ya da bir plan yaptığımız hissini verir. Bu durum başlarda gördüğümüz birkaç başlık için doğru olabilir. Fakat aynı konu üzerinde yazılmış onlarca Makaleyi okumak bize ne kazandırır?.Bu yönüyle, felaket kaydırması kaygılanmaya benzer. Dürtülerimizin etkisiyle sürekli bu davranışta bulunmamızın sebebi bize yanlış bir kontrol hissi vermesidir.
Sosyal medya kelimesindeki “sosyal” tıpkı bir ateşe dökülen benzine benzer. Pek çok zamandır hepimiz kendimizi dış dünyadan yalıtılmış hissediyoruz. Bu sebeple, dostlarımızın ya da pek çok başka kişilerin paylaştığı gönderileri görünce, (bu gönderiler kışkırtıcı ya da kontrolümüz dışında olan olaylarla ilgili olsa dahi) daha fazlasına ulaşmak için ekranı kaydırmaya devam ediyoruz.Bu işin özünde bağlantının, birebir ve fiziki ikili ilişkilerin çok fazla olmadığı bir dünyada bağlantı kurmak için yapıyoruz ve bunun için can atıyoruz.Bu etkide tek suçlu veya sorumlu olan bizler miyiz acaba dersek. Hayır kesinlikle bu şekilde değil.Çünkü: Haberler ne kadar çarpıcı olursa, kendimizi onların içerisinde kaybetme eğilimimiz bir o kadar artar. Medya şirketleri de bunun farkındadır. Kazançlarının çoğunu okuyucularının sayılarından elde ettikleri sıralamalar ve aldıkları reklamlar üzerinden yaparlar. Ne kadar okuyucu, o kadar kazanç demektir.
Yaşadığımız düzen ise bir algoritma düzeni. Algoritma sistemleri ne okuduğunuzu tespit eder ve okuduğunuz habere yönelik pek çok haberi size yollar. Bir süre sonra size sürekli aynı tür haber ve bakış açılarını sunan bir haber baloncuğuna sıkışır kalırsınız..İşte bu nedenle Sosyal medya okur Yazarlığı çok önemli bir hale gelmektedir.Nedir bu sosyal medya okur yazarlığı derseniz sizin için daha önce yazdığımız buradaki bir makaleyi okumanızı önereceğiz..
https://m.facebook.com/.../permalink/4603728889742583/.Sosyal medya okur yazarlığı şu anlamda çok önemlidir.Empati, başkalarıyla başarılı bir şekilde yaşamamıza yardımcı olan ve gelişen bir toplumu teşvik eden iyi bir özelliktir. Bununla birlikte, haberlerde trajik dünya olaylarını izlerken aşırı empati, zihinsel sağlığımızı ve refahımızı etkileyen olumsuz düşünceler üzerinde derin düşüncelere dalmaya neden olabilir. Sürekli olumsuz düşünceler düşünmek depresyona veya kaygıya yol açabilir..Bu tür koşullar zamanla zihnimiz üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir ve azalmış dikkat veya hafıza ve akıl yürütme ile ilgili sorunlar gibi gerçek bilişsel bozukluklara yol açabilir.Ne de olsa, olumsuz bilgi dikkatimizi ve hafızamızı ele geçirirse, başka uygunsuz ve olumsuz davranışlar için kullanılabilecek olan bilişsel gücü tüketecektir. Sürekli olarak olumsuz haberleri içinize çekerken ve olumsuz anıları kaydederken, kendimizi daha da kötü hissederiz, kendi içimizde bir kısır döngü yaratırız..Düşük bir ruh halinde ne kadar uzun süre takılı kalırsak, esnek düşünmemiz ve farklı bakış açıları arasında kolayca geçiş yapmamız o kadar zorlaşır. Bu şekilde "hiç bitmeyecek" veya "iyi haber yok" gibi düşüncelere "sıkışmış" olabiliriz, bu da yoğun güçsüzlük ve çaresizlik duygularına yol açar.
Doomscrolling bir süre sonra bu etkiye maruz kalmadığımız zamanlarda bile, etkili bir zarar vermektedir. Örneğin, bir çalışma, bir test için çalışırken cep telefonlarına gerçek zamanlı anlık mesajlar almanın etkilerini inceledi. Mesajlarla kesintiye uğrayan grubun testi tamamlaması önemli ölçüde daha uzun sürdü ve dikkati dağılmadan çalışabilen gruba kıyasla daha yüksek stres seviyeleri yaşadı. Çünkü aklları rutin olarak almaları gereken mesaj bildirimlerine yönelmişti. Artık dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda ciddi dikkat dağınıklığı sorunlarının görüldüğünü biliyoruz .Dolayısıyla dikkatimize zarar veren sadece tükettiğimiz olumsuz içerik değil, aynı zamanda ona erişmek için kullandığımız teknoloji de bir sorundur. Bu da nihayetinde iş, okul ve hatta sosyal ortamlardaki performansımızı etkileyebilir..Dikkatle ilgili sorunların kendisi bizi daha fazla endişelendirebilir - başka bir geri bildirim döngüsü yaratır. En son trajik haberleri takıntılı bir şekilde kontrol etmek gibi tehdit edici şeylere aşırı odaklanmak aslında sağlığımıza zarar verebilir. Ağır vakalarda obsesif kompulsif bozuklukta (OKB) görülen tekrarlayan kontrol davranışına yol açabilir. OKB'si ve mükemmeliyetçiliği olan çocukların kaygı düzeylerinin arttığını biliyoruz .Hatta bazılarımızda, fiziki olarak yakınımızda olan aile, arkadaş veya iş yerindeki kişilere dahi mesafe koyup ve hatta emir kipi söylemlerde bulunup, "Bir doz sosyal medya ziyareti yapmak" olan biteni merak edip sosyal medyaya yönelmek için onlara kırıcı şekilde söylemlerde bulunuyoruz.
Peki bu konuda ne yapabiliriz?Takıntılı bir şekilde doomscrolling'den kaçınmak, bunun yerine esneklik göstermek ve duruma hakim olmak önemlidir. Bunu yapmak için, bazı olumlu dinlenme anlarına sahip olmanız gerekir. Bu nedenle, iyi bir kitap okumak, eğlenceli bir film izlemek, arkadaşlarınızı ve ailenizi ziyaret etmek veya farkındalık eğitimi gibi keyif aldığınız ve sizi her gün rahatlatan ve stresinizi azaltan bir uğraş planlamaya çalışın. Farklı bir dil veya müzik aleti gibi yeni bir ilgi alanı öğrenmek veya egzersiz yapmak da iyi olabilir, bu hem ruh halini hem de bilişi güçlendirebilir.
Durumu kontrol altına almanın bir başka yolu da fiziki olarak harekete geçmektir, (gündem olduğu için bu örneği verelim) belki de Ukrayna'daki sivillere yardım eden bir hayır kurumuna katılmak veya desteklemektir. Bir kişiyle sınırlı olsa da; bir SMA hastasıın kampanyasında aktif rol almak bir başka örnektir. Bir iyilik yaptığınızda, beyindeki ödül sistemini harekete geçirir ve size durum üzerinde biraz güç verir.
Doomscrolling tarafından rahatsız edilmeye devam ederseniz, bu konuda kendinizde farkındalık temeli olan rahatsızlıklar sizin için belirleyici olmaya başlarsa durum biraz değişir. Böyle durmlarda Bilişsel davranışçı terapi kullanarak bu aktiviteyi ve etkilerini azaltmanıza yardımcı olabilecek bir klinik psikolog ile iletişime geçmek isteyebilirsiniz. İlginç bir şekilde, bir çalışma, bilişsel bir testteki performansları için insanları ödüllendiren bilişsel ruh hali indüksiyonu yoluyla ruh halinizi iyileştirmenin mümkün olduğunu göstermektedir.
Pek çok teknoloji biçiminin ve sürekli bilgi bombardımanı ve uyarı akışlarının olduğu, bazıları iyi, bazıları kötü olan modern, küreselleşmiş bir dünyada, hedeflerinizi belirlemek önemlidir. Ancak bunları başarmak ve dikkatin dağılmasını önlemek için bir strateji geliştirmek de aynı derecede önemlidir. Sonuç olarak, sizin ve diğerlerinin iyiliği için pozitif ve dirençli kalmaya çalışmaktır.
Doomscrolling etkiye maruz kalalım veya kalmayalım bazen hişç fark etmeyecek durumlar da olabilir.Ne de olsa, eğer bunalımlı ve bilişsel olarak tükenmişsek, atılacak en iyi eylemleri düşünemiyorsak, çatışmaları sonlandırmak, iklim krizi ve değişikliği, dünyadaki refah, yiyecek ve para adaletsizliği gibi zorlu küresel sorunları çözmeye yardım etmenin veya etmeye çalışmayı düşünmenin ne yararı vardır ki.
Felaket kaydırması yapmayı nasıl engelleyebiliriz?Tıpkı herhangi bir olumsuz alışkanlığı durdurmak gibi, sosyal medya alışkanlığından kurtulmak da bağlılık, zaman ve enerji açısından yatırım yapmayı gerektiriyor. Pek çok danışmanın söyleyeceği gibi, bir kişi problem yaşadığını kabul edene dek, problemi çözmek için yapabileceği hiçbir destek ve müdahale yoktur.
Bazılarımız sosyal medya ya da haber sitelerinde fazla vakit geçirme alışkanlığı olduğunu bilir. Bazılarımız ise sosyalleşmek yerine ekranda çok vakit geçirdiği için arkadaşlarından ya da aile üyelerinden şikayet almış olabilir. Bu sebeple, eğer siz ya da sizin için endişelenen birisi bu konuda problem yaşadığınızı düşünüyorsa, davranışınızı gözden geçirmek ve ekranda geçirdiğiniz süreyi azaltmaya ihtiyacınız olup olmadığına bakmanız önemlidir.
Tabii ki, buradaki amacımız bir köşeye saklanıp her şeyin mükemmel olduğunu düşünmek ve bir daha haberlere hiç göz atmamak olmadığı gibi, katılımımızın gerektiği sosyal ve siyasal olaylardan tamamen bağımızı koparmak da değil. Grubumuzu ziyaret etmeyi bırakın da demiyoruz bunun gerçekten bilinçli olması gerektiğiniz ifade ediyoruz. Medeni dünyada haber almak, bilgi sahibi olmak, kültürel zenginliğimizi geliştirmek, ve yaşama katılmak oldukça önemli. Dostlarımızla iletişim kurmak ve mizahtan keyif almak da bir o kadar önemli. Özellikle bu günlerde, hepimizin biraz kahkahaya ihtiyacı var..Fakat bunu, bizi oldukça mutsuz etmekten başka bir işe yaramayan şekilde yapmaktansa maksatlı olarak hayatımıza değer katacak şekilde yapalım.
Madem buraya kadar okudunuz; biraz da başarıya yönelik ip uçları verelim. Belki bu ipin ucundan tutup neşeli bir şekilde çocukken oynadığımız halat çekme oyunundaki kazanmanın mutluluğunun seviyesine ulaşırız. Ekranı düşüncesizle kaydırdığınızda duygusal ve fiziksel olarak nasıl hissettiğinizi fark etmezsiniz. Acıkmış olduğunuzu, rahatsız bir şekilde oturduğunuzu, yalnız hissettiğinizi ya da bir süredir ailenizle konuşmamış olduğunuzu fark etmeyebilirsiniz. Saplantılı bir şekilde ekranı kaydırıyor oluşunuzun belki de bir boşluğu doldurmak için harcadığınız çaba olduğunu fark etmeyebilirsiniz. Muhtemelen bu çabanızın başarıya ulaşmadığını da fark etmezsiniz.
Çare, daha fazla farkında olmakta yatar. Muhakkak meditasyon ya da yoga yapmanın gerekli olduğunu ifade etmiyoruz. Farkında olmak, basitçe burada ve şimdide olmak anlamına gelir. Size bedeniniz ve duygularınızla iletişime geçme imkanı verir. Böylelikle gerçekten neye ihtiyacınız olduğunu fark edebilirsiniz..Unutmayalımİyi olmak iyidir.İyi insan olmak iyidir.
Yazı ve derlemeler: Mehmet Ural #ferrocan#KültürveMerak#Doomscrolling.Bu içeriğin paylaşıma açık linki:.https://www.facebook.com/.../permalink/5153258774789589/.İçerik hazırlanmasında yararlanılan kaynaklar..1- Doomscrolling Küresel Bir Eğlencedir. Nasıl Durabilirsin?https://www.psychologytoday.com/.../doomscrolling-is....
2- Kıyamet Kaydırmasından Kaçınmanın ve Stresi Azaltmanın On Yoluhttps://www.psychologytoday.com/.../ten-ways-avoid....
3- Kıyamet sörfü ve kıyamet kaydırma, COVID-19 kilitlenmesinde psikolojik sıkıntıya aracılık ediyor: Bilişsel önyargıların farkındalığı için çıkarımlar.https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ppc.12803.
4- Haberlere verilen psikofizyolojik tepkilerde olumsuzluk yanlılığının uluslararası kanıtı.https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1908369116.
5- Doomscrolling Nasıl Durdurulur? https://www.psychologytoday.com/.../how-stop-doomscrolling.6- Sosyal medya muhtelif örnek yazıları.
]]>